Hər bir dövlətin maliyyə əsasını təşkil edən vergi və MDSS (Məcburi Dövlət Sosial Sığorta) hesabatları, bizneslərin dayanıqlığı və qanuni fəaliyyəti üçün kritik əhəmiyyət kəsb edir. Azərbaycanda fəaliyyət göstərən bütün hüquqi və fiziki şəxslər, vergi qanunvericiliyinə uyğun olaraq müxtəlif növ hesabatları dövri olaraq təqdim etməlidirlər. Bu yazıda vergi hesabatları necə tərtib olunur, onların təqdim edilmə müddətləri və bu sahədə yaranan hüquq pozuntularına görə daşıdığınız məsuliyyətlə bağlı ətraflı məlumat verəcəyik.
Vergi Hesabatları Niyə Lazımdır?
Vergilərin düzgün hesablanması və ödənilməsi dövlət büdcəsinin formalaşması üçün əsasdır. Bu büdcə ölkənin sosial-iqtisadi inkişafı, təhlükəsizliyi və müdafiə qabiliyyətinin təminatı üçün zəruri maliyyə ehtiyatlarını yaradır. Sahibkar üçün isə vergi hesabatları yalnız qanuni öhdəlik deyil, həm də biznesin şəffaflığını, sağlam inkişafını və gələcəyini təmin edən vacib bir vasitədir.
Vergi Hesabatları Necə Tərtib Olunur?
Vergi hesabatlarının və ya bəyannamələrinin tərtib olunması qaydası Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsi ilə müəyyən edilir. Bu proses bir sıra qaydalara riayət edilməsini tələb edir:
-
Tərtibatçı və İmza: Hesabatı kimin hazırlamasından asılı olmayaraq (müstəqil auditor, baş tərtibatçı), son məsuliyyət vergi ödəyicisinin özü və ya onun səlahiyyətli nümayəndəsi üzərindədir. Müstəqil auditor iştirak edirsə, o da hesabatı imzalamalı, möhür vurmalı və VÖEN-ini qeyd etməlidir.
-
Düzəliş və Dəqiqləşdirmə: Vergi ödəyicisi tərəfindən səhvən təqdim edilmiş və ya vaxtında verilməmiş hesabatlar, səyyar vergi yoxlaması başlamazdan əvvəl dəqiqləşdirilərək təqdim edilə bilər.
-
Elektron Təqdimat: Vergi hesabatlarının əksəriyyəti elektron sənəd formasında, müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilmiş qaydada (adətən BTP - Bəyannamələrin Təqdim Sistemi vasitəsilə) göndərilməlidir.
Vergilərin Ödənilmə və Vergi Bəyannamələrinin Verilmə Müddətləri
Hər bir vergi növü üzrə ödənilmə və bəyannamələrin verilmə müddətləri qanunvericiliklə dəqiq müəyyən edilir. Bu müddətlərin dəyişdirilməsi yalnız Vergi Məcəlləsində nəzərdə tutulmuş xüsusi hallarda mümkündür. Müddətlərin pozulması isə qanunvericiliklə müəyyən edilmiş faiz və maliyyə sanksiyaları ilə nəticələnir.
Vergi ödəyicisi vergi hesabat dövrü qurtardıqdan sonra 3 il müddətində artıq ödənilmiş vergi, faiz və maliyyə sanksiyalarının qaytarılmasını və ya əvəzləşdirilməsini, 5 il müddətində isə düzgün tutulmamış vergi, faiz və maliyyə sanksiyalarının hesablanmasını tələb edə bilər.
Aylıq Vergi Hesabatları:
Əsasən ƏDV (Əlavə Dəyər Vergisi) və muzdlu işlə bağlı vergi öhdəliklərini əhatə edir. ƏDV ödəyicisi kimi qeydiyyatdan keçmiş şirkətlər, həmçinin işçisi olan müəssisələr əmək haqqı fondu üzrə gəlir vergisi və sosial sığorta ayırmaları üzrə hesabatları hər ay, növbəti ayın 20-dən gec olmayaraq təqdim etməlidirlər.
Rüblük Vergi Hesabatları:
Daha çox sadələşdirilmiş vergi rejimində fəaliyyət göstərən sahibkarlar və bəzi MMC-lər üçün nəzərdə tutulur. Bu hesabatlarda rüb ərzindəki ümumi dövriyyə, gəlir və xərclər əks olunur. Rüblük hesabatlar ilin birinci, ikinci və üçüncü rübləri üzrə növbəti ayın 20-si, dördüncü rüb üçün isə növbəti ilin yanvar ayının 20-si tarixinədək təqdim edilməlidir.
İllik Vergi Hesabatları:
Biznesin ümumi maliyyə vəziyyətini, gəlir və xərclərini tam əhatə edir. Bu hesabatlar gəlir vergisinə əsaslanır və yalnız vergi orqanlarına deyil, bəzən tərəfdaşlara, investorlara və ya banklara da təqdim olunur. İllik vergi hesabatının son təqdimetmə tarixi növbəti ilin mart ayının 31-dir. İllik hesabatlar təkcə vergi rəqəmlərini deyil, həmçinin maliyyə balansı, mənfəət və zərər haqqında hesabat, aktiv və öhdəliklərin təhlilini də ehtiva edir.
Vergi Hesabatı Hansı Hallarda Qəbul Edilmir?
Vergi Məcəlləsinə əsasən, vergi hesabatları aşağıdakı hallarda qəbul edilmir və bu, müvafiq tədbirlərə səbəb olur:
-
VÖEN (Vergi Ödəyicisinin Eyniləşdirmə Nömrəsi) Səhvi: VÖEN göstərilmədikdə və ya səhv göstərildiyi halda.
-
Vergi Dövrünün Əks Olunmaması: Hesabatda vergi dövrünün qeyd edilmədiyi halda.
-
İmza və Möhür Çatışmazlığı: Hüquqi şəxslər tərəfindən kağız daşıyıcıda verilən hesabatlar imzalanmadığı və ya möhürlə təsdiq olunmadığı halda. Fiziki şəxslər tərəfindən verilən hesabatlar imzalanmadığı halda.
-
Elektron Format Uyğunsuzluğu: Elektron sənəd formasında göndərilən hesabat müvafiq qanunvericiliyin tələblərinə uyğun olmadığı halda.
Vergi Hesabatı Hüquq Pozuntularına Görə Məsuliyyət
Azərbaycan Respublikasının vergi qanunvericiliyinə uyğun olaraq, vergi hesabatlarının təqdim edilməsi ilə bağlı hüquq pozuntuları ciddi maliyyə sanksiyaları ilə nəticələnə bilər:
-
Hesabatın Vaxtında Təqdim Edilməməsi: Hesabat dövrü üzrə vergi tutulan və ya vergiyə cəlb edilməyən əməliyyatlar aparan vergi ödəyicisi tərəfindən heç bir əsas olmadan hesabatın müəyyən olunan müddətdə təqdim edilməməsinə görə 40 manat cərimə.
-
Transmilli Şirkətlər Qrupuna Aid Hesabat: Vergi Məcəlləsinin 16.9-cu maddəsində nəzərdə tutulan hesabatın müəyyən edilən müddətdə, formada və qaydada təqdim edilməməsinə görə 10000 manat cərimə.
-
Aktivlər Barədə Məlumatın Təqdim Edilməməsi: Vergi borcları olan vergi ödəyicisi tərəfindən aktivlər barədə məlumatın 10 gün müddətində təqdim edilməməsinə görə 100 manat cərimə.
-
Mühasibat Sənədlərinin Saxlanmaması: Mühasibat uçotu sənədləri və məlumatlarının üzürlü səbəb olmadan 5 ildən az müddətdə saxlanılmasına görə 1000 manat cərimə.
-
Xammal Sərfi Normaları Barədə Məlumatın Təqdim Edilməməsi/Təhrifi: Kiçik və mikro sahibkarlıq subyektləri istisna olmaqla, istehsal olunan məhsulun vahidinə tələb olunan material və xammal sərfi normaları barədə məlumatın hər il yanvarın 31-dək təqdim edilməməsi, yaxud təhrif olunmasına görə 1000 manat cərimə.
Nəticə
Vergi və MDSS hesabatları sadəcə bürokratik bir proses deyil, biznesinizin maliyyə sağlamlığının və dövlət qarşısındakı şəffaflığının əsas göstəricisidir. Aylıq hesabatlarla operativlik, rüblük hesabatlarla şəffaflıq və illik hesabatlarla strateji mövqe nümayiş olunur. Bu prosesi düzgün şəkildə idarə etmək, potensial risklərdən qaçmaq və biznesinizin dayanıqlı inkişafını təmin etmək üçün peşəkar dəstək almaq mütləqdir.
"Qanun Mühasibat" olaraq, biz sizə vergi və MDSS hesabatlarının hazırlanması, planlaması, vaxtında təqdimatı və bütün texniki detalların idarə edilməsində tam dəstək göstəririk. Bizimlə əlaqə saxlayın və biznesinizə fokuslanın, maliyyə işlərinizin dəqiqliyini biz təmin edək!